OSMANLI YÜKSELME DÖNEMI (1453 –1579)


YÜKSELIS DEVRI PADISAHLARI :
Fatih Sultan Mehmet        (1451 – 1481)
II. Bayezit                      (1481 – 1512)
Yavuz Sultan Selim          (1512 – 1520)
Kanuni Sultan Süleyman    (1520 – 1566)
II. Selim                         (1566 – 1574)Sokullu Mehmet Pasa Dönemi
III. Murat                       (1574 – 1595)Sokullu Mehmet Pasa Dönemi



FATIH SULTAN MEHMET DÖNEMI (1451 – 1481)


 ISTANBUL’UN FETHI (29 Mayis 1453)

Sebepleri :



- Istanbul’un jeopolitik konumu
- Hz. Peygamber’in müjdesine kavusmak
- Bizans’in Anadolu beyliklerini ve sehzadeleri kiskirtmasi, Haçli seferlerine davetiye çikarmasi
- Karadeniz ticaret yollarini ele geçirmek
- Anadolu ile Rumeli topraklari arasindaki bütünlügü saglamak
- Osmanli ordusunun Rumeli’ye geçisini kolaylastirmak

Yapilan Hazirliklar :

- Rumelihisari (Bogazkesen) yaptirildi
- Surlari yikabilecek toplar döktürüldü
- 200.000 kisilik bir ordu olusturuldu.
- 400 parçalik bir donanma insa edildi.
- Karamanogullari üzerine bir sefer düzenlenerek gelebilecek bir tehlike önlendi.
- Mora’ya bir ordu gönderilerek olusabilecek tehditler önlendi.

Gerekli hazirliklar yapildiktan sonra 1453 Nisan’inda kusatma baslamis, 29 Mayis 1453’de Istanbul fethedilmistir.

Sonuçlari :

- Ortaçag kapanmis yeniçag baslamistir.
- 1058 yildir hüküm süren Bizans yikilmistir.
- Osmanli Devleti yükselme dönemine girmistir.
- Osmanli Devleti bir imparatorluk haline gelmistir.
- Fener Rum Patrikhanesi ve Ortodoks halk Osmanlilar’in himayesine alinmistir.
- Istanbul baskent yapilmistir.
- Istanbul dini, ticari, kültürel ve ilim merkezi haline getirilmistir.
- Istanbul’dan kaçip Italya’ya giden bilim adamlari Rönesans’a sebep olmuslardir.
- Karadeniz ticaret yollari Osmanlilar’in eline geçmistir.
- Cografi Kesifler’e sebep olmustur.
- Anadolu ve Rumeli topraklari arasindaki bütünlük saglanmistir.
- Osmanlilar’in Islam dünyasindaki itibari artmistir.
- Osmanli – Venedik iliskilerinin bozulmasina yol açmistir.

 ANADOLU’DAKI FAALIYETLER :

- 1459’da Cenevizliler’den Amasra alinmistir.
- 1460’da Candarogullari’ndan Sinop alinmistir.
- 1461’de Trabzon Rum Imparatorlugu’na son verilmistir.
- 1466’da Karamanogullari’ndan Konya ve Karaman alinmistir.
- 1473’de Akkoyunlular’la Otlukbeli Savasi yapilmistir.

Otlukbeli Savasi (1473) :

Sebepleri :

- Fatih’in Trabzon’u ele geçirmesi
- Karamanogullari beylerinin Uzun Hasan’a siginmasi
- Uzun Hasan’in kendisini Timur gibi görmesi
- Her iki hükümdarin da Anadolu’ya hakim olmak istemesi
- Iki hükümdarda da cihan hakimiyeti düsüncesi olmasi
- Akkoyunlular’in Tokat’i yagmalamalari

Savasta teknik üstünlüge sahip olan Osmanlilar galip gelmis, Akkoyunlular yikilis sürecine girmisler ve Osmanli için bir tehlike olmaktan çikmislardir. Dogu Anadolu topraklari Osmanli nüfuzu altina girmistir.

Not : Fatih’in Anadolu’daki faaliyetlerinin temel sebebi Anadolu Türk birligini saglamak istemesidir.

 RUMELI’DEKI FAALIYETLER :

Sirbistan (1459), Mora 81460), Eflak 81462), Bosna – Hersek (1463-1465), Kili ve Akkerman hariç Bogdan (1476) ve Arnavutluk (1479) alinarak Balkanlar’in fethi saglanmistir.

 DENIZLERDEKI FAALIYETLER :

* Ege adalarinin fethi     : Limni, Egriboz, Tasoz, Semadirek, Imroz, Midilli gibi adalar fethedildi.
* Yunan adalarinin fethi : Kefalonya, Ayamavra, Zanta adalari fethedildi.
* Kirimin fethi               : (1475) Kirim’in fethiyle Karadeniz ticaret yollari denetim altina alinmis, bu durum Cografi kesifler’e sebep olmustur. Ayrica Karadeniz bir Türk gölü haline gelmistir.
* Rodos’un kusatilmasi   : (1480) Alinamamistir.

* Otranto’nun fethi : (1480) Italya’nin Otranto kalesi fethedilmisse de Fatih’in ölmesiyle baslayan taht kavgalari yüzünden gerekli yardim yapilamadigi için tekrar kaybedilmistir.

 OSMANLI VENEDIK SAVASLARI (1463 – 1479)

Fatih’in gerçeklestirdigi faaliyetler Venedik’in ticaretine zarar vermis özellikle denizlerdeki ve Balkanlar’daki fetihler 16 yil süren savaslara sebep olmustur. Karada genellikle Osmanlilar, deniz de ise genellikle Venedikliler üstün gelmistir. (1479)’da yapilan Imtiyazlar Antlasmasi’
na göre ;

- Her iki taraf aldiklari yerleri geri verecek
- Kroya ve Iskodra kaleleri Osmanlilar’da kalacak
- Arnavutluk, Mora, Dalmaçya kiyilarinin bir kismi Venedikliler’e birakilacak
- Venedikliler yillik vergi ve savas tazminati ödeyecektir.

Buna karsilik ;

- Venedikliler Istanbul’da balyoz (elçi) bulundurabilecekler.
- Venedikliler Osmanli sularinda serbestçe ticaret yapabilecekler
- Osmanli ülkesinde yasayan Venedikliler’in davalarina kendi hakimleri bakacak.
- Venedik bayragi tasiyan gemilere saldirilmayacaktir.

Not : Ilk imtiyazlar Fatih tarafindan ticareti gelistirmek ve Hiristiyan birligini parçalamak amaciyla Venediklilere verildi.

 DIGER GELISMELER :

- Osmanli yükselis dönemine girmis ve bir imparatorluk haline gelmistir.
- Mevcut kanunlar toplanip gelistirilerek Kanunname-i Ali Osman (Fatih Kanunnamesi) çikarilmistir.
- Buna göre devletin bekasi için kardes katline izin verilmistir.
- Böylece devlet, merkeziyetçi bir yapiya kavusmustur.
- Divana padisah yerine sadrazamlar baskanlik yapmaya baslamistir.
- Fatih Camii ve onun yanina Sahn-i Seman medreseleri insa edilmistir.
- Klasik Osmanli mimari üslubu ortaya çikmistir.
- Cülus bahsisinin dagitilmasi gelenek halini almistir.
- Sehzadelerin sancaklara vali olarak gönderilmesi adet haline geldi.
- Ilk altin para bastirilmistir.


II. BAYEZIT DÖNEMI (1481 – 1512)


* Cem Sultan Olayi :

Cem Sultan II. Bayezit’a karsi Memlükler’in de kiskirtmasiyla birkaç kez taht mücadelesine girismisse de maglup olarak Rodos sovalyelerine siginmis ve onlar tarafindan papaya götürülmüstür.

Not : Böylece olay uluslararasi bir sorun haline gelmistir.

Cem Sultan olayi yüzünden ;

- Bati’daki seferler duraklamis,
- Endülüs Emevileri’ne gerekli yardim yapilamamis,
- Safevi tehlikesi önlenememis,
- II. Bayezit döneminin sönük geçmesine sebep olmus,
- Papa ve Avrupa tarafindan baski unsuru olarak kullanilmistir.

* Karamanogullari’nin Yikilmasi (1483) : Karamanogullari’na 1483 yilinda II. Bayezit tarafindan kesin olarak son verilmistir.
* Bogdan’in Fethinin Tamamlanmasi (1484) : Kili ve Akkerman alinarak Bogdan’in fethi tamamlanmistir. Böylece Kirim ile kara baglantisi saglanmis ve Lehistan ile iliskiler baslamistir.
* Osmanli – Memlük Iliskileri (1485 – 1491)

Sebepleri :

- Fatih zamanindan beri devam eden Hicaz su yollari sorunu
- Cem Sultani kiskirtmalari
- Ramazan ve Dulkadirogullari beylikleri üzerinde hakimiyet mücadelesi
- Karamanogullari’ni desteklemeleri
- Hindistan’dan gönderilen hediyelere Memlükler’in el koymalari,

Savaslardan kesin bir sonuç alinamamis, Ramazanogullari Beyligi topraklari vakif topragi oldugu için Memlüklü nüfuzuna birakilmistir.

* Osmanli – Venedik Savaslari (1499 – 1502) : Venedikliler’in Osmanlilar’in durgunluk devresinden faydalanmak istemesi üzerine baslayan savaslarda Osmanli galip gelerek Modon, Koron, Inebahti ve Navarin alinmistir.
* Osmanli – Iran Iliskiler : Sah Ismail 1502’de Akkoyunlu Devleti’ni yikarak Sii – Safevi Devleti’ni kurmustu. Anadolu’ya gönderdigi adamlar ile isyanlar çikartmistir. Bunlardan Sahkulu’nun isyani uzun süre bastirilamamistir. II. Bayezit’in yetersizligi ortaya çikmis, bu da taht degisikligine zemin hazirlamistir.

* Sehzade Selim’in Isyani : Trabzon sancak beyi Yavuz, Rumeli’de sancak beyligi istemisse de verilmemis ve isyan etmistir. Basarili olamamis, fakat bu savasta ordunun hayranligini kazanmistir. Ordunun baskisi üzerine II. Bayezit Yavuz’u tahta geçirmek mecburiyetinde kalmistir.

 



 



YAVUZ SULTAN SELIM DÖNEMI (1512 – 1520)


* Sehzadeler sorunu : Yavuz kardeslerini ve yegenlerini ortadan kaldirarak rakipsiz olarak tahtta kaldiktan sonra asil amaci olan Safevi tehlikesini önlemek için sefere çikmistir.
* Çaldiran Savasi (1514) : Sah Ismail’in Anadolu’da Siiligi yaymasi ve isyanlar çikartmasi karsisinda Iran üzerine bir sefer düzenleyen Yavuz, Çaldiran’da teknik üstünlügünün de etkisiyle büyük bir zafer kazanmistir.

Sonuçlari :

- Sah Ismail ailesini ve hazinesini birakarak canini zor kurtarmistir.
- Belli bir süre için Safevi tehdidi ve Sii tehlikesi önlenmistir.
- 1515 Turandag Savasi’yla Dulkadirogullari’na son verilmistir.

Not-1: Anadolu Türk birligi kesin olarak saglanmistir.

Not-2: Memlükler’le sinir komsusu olunmustur.

* Osmanli – Memlük Savaslari (1516 – 1517)

Sebepleri :

- Memlükler’in Safeviler ile isbirligi yapmasi
- Ramazanogullari üzerinde hakimiyet mücadelesi
- Yavuz’un Islam dünyasinda birligi saglamak istemesi
- Baharat yolunu ele geçirmek istemesi

Sonuçlari :

- 1516 Mercidabik Savasi’nda Kansu Gavri maglup edilerek Suriye, Filistin ve Kudüs, 1517 Ridaniye Savasi’nda Tomanbay maglup edilerek Misir ve savasilmadan Hicaz ele geçirilmistir.
- Memlüklüler yikilmistir.
- Halifelik Osmanlilar’a geçmistir.
- Osmanli devlet yönetiminde dini özellik önem kazanmis, teokratik bir yapiya kavusmustur.
- Çok büyük ganimetler elde edilmis ve hazine altinla dolmustur.
- Baharat yolu Osmanli eline geçmistir.

- Kutsal emanetler Osmanli koruyuculuguna geçmistir.
- Islam dünyasinda birlik saglanmistir.
- Venedikliler, Kibris için Memlükler’e ödedigi vergiyi Osmanli’ya ödemeye baslamislardir.



 



KANUNI SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMI (1520 - 1566)


 IÇ ISYANLAR :

* Canberdi Gazali Isyani (1521) Sam – siyasi
* Ahmet Pasa Isyani (1524) Misir – sahsi
* Baba Zünnun Isyani (1526) Yozgat – ekonomik
* Kalenderoglu Isyani (1527) Karaman – dini

 BATI SEFERLERI :

* Belgrat’in Fethi (1521) : Orta Avrupa’nin kapilari Osmanlilar’a açilmistir.
* Mohaç Meydan Muharebesi (1526) : Macar krali Layos’un Sarlken ve Ferdinand’a güvenerek Osmanli aleyhine çalismasi üzerine sefere çikan Kanuni, Mohaç’ta Macaristan ordusunu imha etmistir. Erdel beyi Yanos, Macar krali yapilmis, Macaristan Osmanli’ya baglanmis, bu durum Osmanli-Avusturya iliskilerinin bozulmasina neden olmustur.

* I. Viyana Kusatmasi (1529) : Ferdinand’in Yanos’un kralligini kabul etmeyerek saldirmasi üzerine Kanuni yeni bir sefere çikmistir. Ferdinand karsisina çikmayinca Viyana’yi kusatmis, fakat ordunun hazirliksiz olmasi ve mevsimin geçmesi nedeniyle basarili olunamamistir.
* Almanya Seferi (1532) : Ferdinand’in tekrar Macaristan’a saldirmasi üzerine meseleye köklü çözüm bulmak amaciyla Kanuni, Sarlken üzerine sefere çikmistir. Karsisina hiçbir ordu çikmamistir. Ferdinand’in baris teklifini Iran sorunu yüzünden kabul etmistir. 1533 Istanbul Antlasmasina göre;

¨ Ferdinand, Yanos’un Macar kralligini kabul edecek.
¨ Avusturya krali protokolde Osmanli sadrazamina esit sayilacak
¨ Baris süresi Avusturya’ya birakilacak
¨ Avusturya yillik vergi ve tazminat ödeyecek.

Not: Avusturya ile yapilan ilk antlasmadir. Osmanlilar Avusturya’ya üstünlügünü kabul ettirmistir.

* Macaristan’in Osmanli Topraklarina Katilmasi (1541) : Ferdinand, Yanos’un oglu Sigismund’un Macar kralligini kabul etmeyerek saldirinca sefere çikan Kanuni Macaristan’i 3 parçaya bölmüstür. Asil Macaristan Budin eyaleti olarak Osmanli’ya katilmis, Erdel, Sigismund’a, Macaristan’in küçük bir bölümü de vergi karsiliginda Avusturya’
ya birakilmistir.
* Zigetvar Seferi (1566) : Ferdinand’in yerine geçen oglu Maximilyen’in saldiriso üzerine Kanuni 13. Ve son seferine çikmistir. Kale fethedilmeden bir gün önce ölmüs, kalenin fethini gerçeklestiren Sokullu Mehmet Pasa sefere devam etmeyerek geri dönmüstür.

 FRANSA’YLA ILISKILER :

Kanuni, Sarlken’in Avrupa’da tek güç olmasini engellemek amaciyla bir taraftan Reform hareketlerini desteklerken diger taraftan yaptigi seferlerle Fransa Krali Fransuva’yi kurtarmis ve tahta Sarlken karsisinda güçlü tutabilmek için ekonomik ayricaliklar verilmistir. 1535 Kapitülasyon Antlasmasi’na göre ;

- Fransizlar Osmanli sularinda serbestçe ticaret yapabilecekler
- Fransiz tüccarlardan düsük gümrük vergisi alinacak
- Osmanli ülkesinde yasayan Fransizlar’in kendi aralarindaki davalara Fransiz hakimler bakacak
- Osmanli ile olan sorunlarda ise davalara Osmanli mahkemeleri bakacak, fakat tercüman bulundurabilecekler
- Ayni haklardan Osmanli Devleti de yaralanabilecek
- Bu antlasma iki hükümdar hayatta kaldigi sürece devam edecektir.

Not : 1740 yilinda I. Mahmut zamaninda kapitülasyonlar sürekli hale getirilmistir.

 OSMANLI – IRAN ILISKILERI (1534 – 1555)

Kanuni’nin Avrupa’daki mesguliyetinden faydalanmak isteyen Iranlilar sinirda karisikliklar çikarinca Kanuni Iran üzerine 3 sefer düzenlemistir. Son seferinde kisi Amasya’da geçirerek ertesi yil Iran’i ortadan kaldirmayi düsünmüsse de gönderilen elçilerle bir antlasma yapilmistir.

1555 Amasya Antlasmasina göre ; Bagdat, Nahçivan, Erivan ve çevresi Osmanli’ya katilmistir.

Not : Iran ile yapilan ilk resmi antlasmadir.

 HINT DENIZ SEFERLERI (1538 – 1553) :

Hint müslümanlarinin yardim istegi, bölgedeki Portekiz üstünlügüne son vermek, Kizildeniz’de yeniden üstün konuma gelebilmek için 4 sefer düzenlenmistir. 1638 – Hadim Süleyman Pasa, 1551 – Piri Reis, 1552 – Murat Reis, 1553 – Seydi Ali Reis seferleri gerçeklestiren kaptanlardir.

Sefere gereken önemin verilmemesi, Osmanli kaptanlarin tecrübesizligi, donanmanin okyanuslara dayanikli olmamasi ve Hint müslümanlarindan gerekli destegin alinamamasi üzerine seferlerde istenilen basari saglanamamistir. Yemen, Aden, Arap yarimadasi, Maskat çevresi hakimiyet altina alinmis, Kizildeniz’deki Portekiz üstünlügüne son verilmis, Kizildeniz, Basra Körfezi Osmanli denetimine girmistir.

 DENIZLERDEKI GELISMELER

* Rodos’un Fethi (1522) : Konumu çok önemli olan bu adanin fethiyle Ege Denizi’nin güvenligi büyük ölçüde saglanmistir.
* Cezayir’in Alinmasi (1533) : Barbaros’un Kaptan-i Derya olmasi ile savasilmadan Osmanli topraklarina katilmistir.
* Preveze Deniz Zaferi (1538) : Sarlken’in olusturdugu Andrea Dorya komutasindaki haçli donanmasi maglup edilmis, Akdeniz bir Türk gölü haline gelmistir.

* Nis Seferi (1543) : Fransa’ya yardim amaciyla mücadele edilmistir.
* Trablusgarb’in fethi (1551) : Sarlken’in kontrolündeki Sen Jan Sovalyeler’inden Turgut Reis tarafindan alinmistir.
* Cerbe Savasi (1559) : Turgut Reis’in Andrea Dorya ile yaptigi büyük bir deniz savasidir. Böylece Ispanyollar’in elindeki Cerbe adasi alinmistir.
* Malta Kusatmasi (1565) : Akdeniz’de korsanlik yapan Sen Jan Sovalyeleri’nin elindeki ada kusatilmissa da Turgut Reis’in sehit düsmesi üzerine kusatma kaldirilmistir.



 



SOKULLU MEHMET PASA DÖNEMI (1564- 1579)


* Sakiz Adasi’nin Fethi (1568) : Cenevizlilerden Kaptan-i Derya Piyale Pasa tarafindan alinmistir.

Not : Ege’deki Türk hakimiyeti pekismistir.

* Yemen’in Fethi (1568 – 1570) : Koca Sinan Pasa yeniden almistir.
* Kibris’in Fethi (1571) : Venedikliler’den Kibris’in alinmasiyla Dogu Akdeniz tamamen Osmanli egemenligine girmis, Inebahti Savasi’na sebep olmustur.
* Inebahti Savasi (1571): Venedik öncülügündeki haçli donanmasiyla yapilan savasta Osmanli donanmasi imha edilmis, fakat alti ay içinde yeni bir donanma insa edilmistir.

* Tunus’un Fethi (1574) : Osmanli’nin Inebahti bozgunundan sonra Akdeniz’de üstünlügünü devam ettirdiginin anlasildigi savastir. Ispanyollar’dan alinmistir.
* Lehistan’in Osmanli Himayesine Girmesi (1575) : Erdel Prensi’ni kral seçtiren Sokullu, böylece Lehistan’i himaye altina almistir.
* Vadi’üs – Seyl Savasi : Fas Osmanli himayesine girmis, Kuzey Afrika’nin fethi tamamlanmis, Portekizliler denizlerdeki üstünlüklerini Ingilizlere kaptirmislardir.

KANAL PROJELERI :

Don – Volga Kanalini Açma Projesi :

- Ruslarin Karadeniz’e inmelerini, Kirim’a saldirmalarini önlemek
- Kafkas hanliklarini hakimiyet altina almak
- Orta Asya Türkleri’yle dogrudan irtibata geçmek
- Ipek yolunu canlandirmak
- Iran’i kontrol altinda tutmak amaciyla gerçeklestirilmek istenmisse de tamamlanamamistir.

Not : Ayrica bu dönemde gündeme gelen Süveys ve Marmara kanal projeleri de gerçeklestirilememistir.